In 1960 werd in Rijswijk tijdens werkzaamheden in de polder een kleine, maar opvallende heuvel aangetroffen. In 1967 startte hier onder leiding van prof. J.H.F Bloemers de opgravingen waarbij men de functie van de heuvel trachtte te achterhalen. De opgravingen zouden bekend komen te staan als ‘Rijswijk De Bult’. Na twee jaar graven en onderzoek stuitte men op de resten van inheemse boerderij voorzien van een stenen fundering, een ware luxe in de eerste eeuwen na Christus. Nader onderzoek maakte duidelijk dat er tot in de eerste helft van de derde eeuw na Christus gewoond werd op de heuvel. ‘De Villa van Rijswijk’, zoals de opgraving bekend zou komen te staan, was gelegen op een perceel van ruim 13 hectare. Men concludeerde dat men een originele Romeinse Villa ontdekt had.  Wat de archeologische resten zo bijzonder maakt, is de onmiskenbare beïnvloeding door de Romeinse cultuur. Voorzien van onder andere muurschilderingen en centrale verwarming, benaderde dit gebouw in alles de allure van een zogenaamde ‘villa rustica’ een Romeins landhuis. Hoewel het gebouw aanzienlijk kleiner is dan de grote Romeinse landhuizen zoals die men in Limburg ontdekte, dankt het gebouw toch hieraan haar naam ‘Villa van Rijswijk.’

Ontstaan van de Villa van Rijswijk
Archeologen denken dat de eerste bewoners van ‘De Bult’, enkele Cananefaten, zich rond het begin van de jaartelling op deze heuvel vestigden. Deze inheemse volksstam, bevolkte aan het begin van onze jaartelling grote delen van Zuid-Holland. Waarschijnlijk kozen zij dit stuk land uit om te bebouwen, omdat het circa 50 cm. hoger lag dan de omliggende grond. Erg talrijk waren deze pioniers klaarblijkelijk niet; zij bouwden slechts één houten huis met een totale oppervlakte van 44 vierkante meter. Kort na de bouw werd deze woning al weer vervangen door een wat groter gebouw, maar verder lijkt het erop dat alles hetzelfde bleef. Ongeveer zestig jaar later werden twee nieuwe huizen gebouwd, beide ongeveer 80 vierkante meter groot. Onderzoek heeft uitgewezen dat de gebouwen een soortgelijke plattegrond hadden: een woonvertrek in het midden en de buitenste gedeelten naar alle waarschijnlijkheid bestemd om vee te stallen.

In het jaar 120 na Christus bestond de nederzetting op ‘De Bult’ uit vier huizen en een kleine graanschuur. De geografische indeling rond de bebouwing blijkt niet erg gestructureerd te zijn geweest; zo liepen sloten tussen de huizen door en sporen van omheining zijn niet teruggevonden. Van Romeinse rechtlijnigheid was nog geenszins sprake. Rond 150 na Christus werd het oudste huis op het noordoostelijke erf uitgebreid met een stenen aanbouw, en om de nederzetting af te bakenen werden sloten gegraven. Het uiteindelijke woongebied was nu zo groot als een voetbalveld. Rond het jaar 200 werden de laatste veranderingen op ‘De Bult’ aangebracht. De sloten tussen de huizen verdwenen en men groef nieuwe kavelsloten in de akkers rondom de nederzetting. De totale oppervlakte besloeg uiteindelijk dertien voetbalvelden, ofwel 13 hectare. Om U een idee te geven van de grootte van het perceel; het Archeon beslaat 7 ha.

Geromaniseerde Cananefaten
Met de komst van de Romeinen in Nederland, groeide de vraag naar voedsel explosief. De eigenaar van de ‘Villa van Rijswijk’, kon het zich, als steeds rijker wordende landheer, nu veroorloven om zijn inheems ogende boerenbedrijf te voorzien van een luxueus Romeins jasje. Zo werd het belangrijkste en oudste houten huis herbouwd in steen, bracht men muurschilderingen aan en werd  in één van de vertrekken een centrale verwarming aangelegd. Het vroegere houten boerderijtje had nu definitief de uitstraling van een Romeinse villa, en zou de geschiedenis ingaan als de ‘Villa van Rijswijk.’

De plattegrond van de laatste fase in de bouwhistorie van de Villa toont aan dat het gebouw een afgeleide is van een inheems boerderijtype waarbij het dak op twee rijen palen rust. De woning was grotendeels opgetrokken uit hout, geplaatst op een stenen fundament, voorzien van drie aangebouwde vertrekken van natuursteen. Aan één van de korte zijden van het gebouw stond een Romeinse siergevel die het gebouw extra cachet bood. Bovendien was het dak bedekt met Romeinse dakpannen.

De Villa van Rijswijk was waarschijnlijk van de eigenaar van een groot boerenbedrijf. Het opgegraven botmateriaal geeft een indruk van de samenstelling van de veestapel. Deze bestond uit runderen en paarden. Resten van wilde zwijnen en herten wijzen er bovendien nog op dat er gejaagd werd. Stuifmeelonderzoek heeft aangetoond dat tarwe, rogge en gerst de meest verbouwde graansoorten zijn geweest.
De oogst van deze gewassen werd in grote opslagschuren bewaard en waarschijnlijk verhandeld op de nabijgelegen marktplaats in Forum Hadriani, de voorloper van het huidige Voorburg.

Naast typisch Romeinse bouwelementen duiden meer bewoningssporen in en rondom de Villa van Rijswijk op Romeinse invloeden. Een voorbeeld hiervan is de verhouding tussen inheems en Romeins aardewerk; de archeologische vondsten tonen aan dat het Romeinse aardewerk steeds talrijker werd en op den duur het inheemse aardewerk zelfs helemaal verdrong. Ook de waterputten die in de directe omgeving van de villa werden aangetroffen bevestigen het beeld Romeinse invloed. Deze zijn gemaakt van Romeinse wijnvaten die op een diepte van ongeveer 2,5 meter waren ingegraven als bekisting. Het is zeer aannemelijk dat deze vaten ooit gevuld in Rijswijk zijn afgeleverd en daarom mogen we ervan uitgaan dat er in de Villa ook wijn werd gedronken.

Van boerderij naar Archeologiehuis
Zo rond het jaar 250 na Christus namen de activiteiten op en om De Bult af. Archeologisch onderzoek heeft uitgewezen dat het erop lijkt dat de nederzetting in het jaar 270 als een nachtkaars uitdoofde. Deze nachtkaars is met het herbouwen van de Villa van Rijswijk weer aangestoken. Het gebouw biedt niet langer onderdak aan de inheemse boeren en vee, maar aan de drie instanties die gezamenlijk het Archeologiehuis Zuid-Holland vormen; het Romeins Museum, het Provinciaal Archeologisch Depot en de AWN. Bent U nieuwsgierig geworden naar al het moois dat er in het Archeologiehuis te zien is, kom dan langs. Bij een bezoek een bezoek aan Archeon is de entree hiervoor gratis.