Strijd in de graventijd

Oorlog in en om Holland, 1000-1500

Het Middeleeuwse graafschap Holland was een klein, maar onafhankelijk en welvarend land. Het was ook een land waar bijna voortdurend oorlog werd gevoerd. Er was bijna geen generatie Hollanders die opgroeide zonder dat er ergens strijd werd geleverd in het graafschap. Over die strijd gaat de tentoonstelling Strijd in de graventijd, die van mei tot  november te zien is in het Archeologiehuis Zuid-Holland in Alphen aan den Rijn. In deze tentoonstelling worden op aansprekende manier historische bronnen en archeologische vondsten, sommigen nog nooit eerder tentoongesteld, samengebracht.

Gewelddadig tijdvak

Waarom greep men regelmatig naar de wapens in de Middeleeuwen? Het streven naar macht en bezit, maar ook wraak en gekrenkte eer vormden hiervoor vaak de aanleiding. De graaf van Holland en de Hollandse edelen waren gewend en bereid om met geweld hun belangen te bevechten. Ze waren daar zelfs speciaal voor getraind en edelen waren aan de graaf de krijgsdienst verschuldigd. Op zijn beurt nam elke edelman een legertje voetvolk mee, bestaand uit boeren en knechten die van hun heer afhankelijk waren. Later leverden ook de Hollandse steden eigen troepen, en werd er steeds vaker gebruik gemaakt van professionele huurlingen. Het platteland had in oorlogstijd veel te lijden van het krijgsvolk.

Belegeringen, veldslagen en amfibische operaties

Veel van de oorlogen die in Holland werden gevoerd, waren kleinschalige conflicten. Een paar honderd mannen konden een kasteel belegeren dat door enkele tientallen mannen werd verdedigd. Voor het beleg van een grote stad waren meer troepen en een grote organisatie nodig. Echt uitzonderlijk waren heuse veldslagen, waarbij grote legers tegenover elkaar stonden.  Niet zo bekend zijn de vele gevechten die vooral op het water of langs een kust werden gevoerd. Dat was een typisch Hollandse manier van oorlog voeren. Bij zo’n gevecht op het water bij Alphen aan den Rijn in 1426 hebben een paar geharnaste strijders hun ijzeren wapenhandschoenen verloren. Die zijn in 2015 door amateurarcheologen gevonden. 

Hoekse en Kabeljauwse twisten

Waarom zijn deze wapenhandschoenen bijzonder? Ze kunnen zijn verloren of achtergelaten bij de Slag bij Alphen, waarbij het Hoekse leger van Jacoba van Beieren ten strijde trok tegen de Kabeljauwen. Nooit eerder werd er archeologisch bewijs gevonden voor deze veldslag. De slag bij Alphen is slechts een van de vele twisten tussen de Hoeken en Kabeljauwen, die van circa 1350 tot  1490 in Holland werden uitgevochten tussen wisselende groepen edelen en steden. Ze waren het gevolg van grote spanningen in de maatschappij, waarbinnen de steden steeds belangrijker werden en de rol van de oude ridderadel steeds kleiner werd.  Er kwam pas een einde aan de vetes toen de Nederlandse gewesten aan het eind van de 15^de eeuw één geheel gingen vormen onder de Habsburgse, en later Spaanse, vorsten. De rol van de graven van Holland als zelfstandige kleine heersers was toen uitgespeeld.

Sporen van oorlog

Een tentoonstelling waarbij de vier eeuwen strijd in Holland worden bestudeerd vanuit zowel historische bronnen als archeologisch materiaal is een primeur in Nederland. Juist deze integrale aanpak verschaft ons nieuwe kennis over deze veelbewogen periode. Enerzijds is er door de beroemde schrijvers Melis Stoke en Jacob van Maerlant uitvoerig geschreven over de oorlogen in hun tijd. Daarnaast zijn er afbeeldingen in de vorm van grafstenen van edelen, zegels, munten en boekillustraties. Op veel plaatsen staan nog kastelen of kasteelruïnes overeind die middeleeuwse belegeringen en gevechten hebben meegemaakt. Bij opgravingen zijn wapens, uitrustingsstukken en projectielen als pijlen en kanonskogels naar boven gekomen. Voor het eerst zijn nu ook deze archeologische vondsten samengebracht.

Over de tentoonstelling

De tentoonstelling ‘Strijd in graventijd, oorlog in en om Holland, 1000-1500’ is een productie van P.A. Archeologisch Advies en Onderzoek en TGV Teksten en Presentatie. De educatieve luisterverhalen zijn ontwikkeld door Joost Vorst (AWN Rijnstreek) in samenwerking met Museumpark Archeon. In opdracht van de provincie Zuid-Holland coördineert het Erfgoedhuis de totstandkoming van tijdelijke tentoonstellingen in het Archeologiehuis Zuid-Holland.

 De tentoonstelling Strijd in de graventijd. Oorlog in middeleeuws Holland is van 3 mei tot en met november 2023 te zien in het Archeologiehuis Zuid-Holland.